SEAD

Saharar Herriaren oraintsuko historia okupazioaren aurkako eta haren askatasunaren eta independentziaren aldeko borrokan dago oinarrituta. Espainiak indarrez okupatu zuen lurraldea XIX. mendeko azken urteetan, besteak beste, Afrika banatzeko egin zen Berlingo Konferentzian parte hartu ahal izateko.
Espainiak akordio bat lortu zuen Adrar-el Tmar sultanarekin, eskualdeko buruzagi saharar errespetatuena, eta Espainiak lurraldearen gaineko subiranotasuna ezartzeko aukera galdu zuen, konferentzian bertan akordioa ez jakinarazteagatik. Horri esker, Frantziak eztabaida iraunkorrak izan zituen lurraldearen gainean, eta hainbat akordioren bidez baino ez ziren konpondu (1900, 1904 eta 1920). Akordio horiek bi herrialdeen eragin-eremuak mugatu zituzten eta sahararen muga modernoak ezarri zituzten.
Baina 1934ra arte ez zen Espainia benetan lurraldean barneratu, eta hainbat tokitan, besteak beste, Smaran eta El Aaiunen, goarnizio iraunkorrak ezarri, geroago Sahara espainiarra deitu zen lurraldean. 1940an Aaiun Saharako hiriburu izendatu zuten, lurraldeko lehen hiriburu koloniala izan zen Villa Cisnerosen kaltetan.

1949an, Manuel Alia Medinak munduko fosfato-aztarnategi handienak aurkitu zituen Bucraan, Fos Bucraa estatu-enpresak ustiatu zituenak, 1976an Sahara utzi zuten arte.
1956an Frantziatik independentzia lortu ondoren, Marokok Sahara espainiarraren lurraldea aldarrikatu zuen bere Maroko Handiaren zati gisa, eta Ifni-Saharako gerrari hasiera eman zion, Ifnin eta Sahara espainiarrean. Urtebete baino gehiagoko matxinaden eta liskarren ondoren, 1958an Marokoko eta Saharako independentistek Askapenerako Armada osatu zuten, eta azkenean tropa franko-espainiarrek desegin zuten. Urte horretan bertan, Sahara espainiarra Espainiako probintzia bihurtu zen.

1960an NBEk deskolonizazioari buruzko 1514 Ebazpena onartu zuen, eta horri esker, 1963an NBEko Deskolonizazio Batzordeak Sahara Espainiarra deskolonizatzeke zegoen Lurralde Autonomo izendatu zuen. NBEk berak 1967an lurraldea deskolonizatzea gomendatu zuen.
Bitartean, Mendebaldeko Saharako mugimendu nazionalistak antolatzeko gaitasuna irabazi zuen, eta 1968an Sahara Askatzeko Erakunde Aurreratua sortu zen, Sidi Brahim Basiriren gidaritzapean. 1970eko ekainaren 17an Aaiunen izandako agerraldi nazionalista baten errepresioa zenbait hildakorekin, dozenaka zauriturekin eta ehunka atxiloturekin amaitu zen. Basiri atxilotu egin zuten eta geroztik ez da haren berririk izan. Hipotesi zabalduena da Espainiako armadako patruila batek kartzelatik atera zuela erailtzeko eta, ondoren, lurraldearen barruan lurperatzeko.

Handik gutxira, 1973ko maiatzaren 10ean, Frente POLISASRIO sortu zen (Saguía el Hamra eta Río de Oro Askatzeko Herri Frontea), Espainiaren aurkako borroka armatua hasi zuena. Lehenengo ekintza urte horretako maiatzaren 20an izan zen, bost arma baino ez zituzten 17 gudarirekin. Borroka armatuak bata bestearen atzetik etorriko ziren hurrengo hilabeteetan.

1970eko hamarkadaren hasieran, Marokok eta Mauritaniak lurraldeari buruz egindako erreklamazioen aurrean, Espainiako Gobernuak autonomia-estatutuaren zirriborro bat idatzi zuen, eta 1974ko amaieran Espainiaren aldeko alderdi bat sortzea sustatu zuen, Saharako Batasun Nazionalaren Alderdia (PUNS). Handikien batzar bat zegoen, Djema ‘a, gobernu-ahalmen mugatuekin. Urte horretan bertan, Espainiak NBEn zuen enbaxadoreak idatziz jakinarazi zuen Espainiako gobernuak 1975eko udaberrian autodeterminazio erreferendum bat egiteko borondatea zuela. NBEk erreferenduma egiteko proposamena jaso zuen 1975eko abenduaren 10eko 3458 B ebazpenean.

Marokok Espainiaren proiektuaren aurka egin zuen, eta NBEk Espainia behartu zuen erreferenduma bertan behera uztera eta autodeterminazioaren aldeko irizpena eman zuen Hagako Nazioarteko Justizia Auzitegira jotzera.
1975eko abuztuaren 21ean, Estatu Batuetako Estatu Departamentuak CIAren ezkutuko proiektu estrategiko bat onartu zuen, Espainiako Saharako probintzia Espainiari kentzeko, Sahara hil ala biziko lurraldea baitzen ikuspuntu geoestrategikotik eta fosfatoetan, burdinan, petrolioan eta gasean aberatsa.

Urriaren 21ean, Juan Carlos Borboikoak, Espainiako printze eta diktadorearen oinordekoak, uko egin zion Espainiako buruzagitza bitarteko izaeraz onartzeari, Mendebaldeko Saharan jarduteko erabateko boterea bilatzen ari baitzen, handik gutxira lortu zuena. Espainiaren eta Marokoren arteko gerra baten arriskuarekin, Juan Carlos I.ak Henry Kissinger AEBetako Estatu idazkariaren laguntza eskatu zuen, eta Kissingerrek erregeak eskatutako bitartekaritza onartu zuen, Hasan II.a Marokokoaren aurrean bitartekari lanak eginez. Hala, hurrengo orduetan itun sekretu bat sinatu zen, eta, horren bidez, Juan Carlosek konpromisoa hartu zuen Espainiako Sahara Marokoren esku uzteko, AEBek bere Estatu buruzagitzari emandako babes politiko osoaren truke.
Hasan II.a Marokoko erregeak martxa berdea deiturikoa antolatu zuen (1975eko urriaren 16an). Bien bitartean, Espainiako administrazioak Enara Operazioa antolatu zuen, espainiarrak lurraldetik ebakuatzeko operazioa. Horrela egin zen Espainiak Espainiako eta Saharako herritarrei (orduan ere Espainiako herritarrei) egin dien traizio handiena. 1975eko azaroaren 2an, Juan Carlos Borboikoak, orduko jarduneko estatuburuak, Sahara Espainiarrean zeuden tropa espainiarrak bisitatu zituen, gobernuaren laguntza osoa bermatuz saharar lurraldea eta herria defendatzeko. Lau egun geroago, 1975eko azaroaren 6an, Marokoko Tarfaya hirian, mugatik gertu, bilduta zeuden 300.000 marokoar inguru Mendebaldeko Saharan barneratu ziren, Marokoko armadako soldaduak alboan zituztela. Lehenago (urriak 31), Marokoko tropek Mendebaldeko Saharako ipar-ekialdeko muga zeharkatu zuten eta Fronte Polisarioaren tropei aurre egin zieten.

Tentsio giro horretan, Marokok, Mauritaniak eta Espainiak (orduko printze Juan Carlosek ordezkatuta) akordio bat sinatu zuten Madrilen 1975eko azaroaren 14an. Akordio horren bidez, Espainiak konpromisoa hartu zuen 1976ko otsailaren 28an Saharan zuen presentziari amaiera emateko eta ordura arte Mendebaldeko Saharako lurraldearen administrazioa Mauritaniarekin eta Marokorekin partekatzeko. Akordio horrek Aljeria eta Fronte Polisarioa aurrez aurre jarri zituen. Martxa Berdearen presioaren aurrean, Espainiako goarnizioak El Aaiunera, Smarara eta Villa Cisnerosera erretiratu ziren.
Mauritaniako eta Marokoko tropak Mendebaldeko Saharako hiriak okupatzen hasi ziren (Smara, azaroaren 27an; Aaiun, abenduaren 11n; La Güera, abenduaren 20an; Villa Cisneros, urtarrilaren 9an). Sahararrak hiriak uzten hasi ziren (1975eko azaroa – 1976ko otsaila) eta basamortuan kokatu ziren. Marokok bizitoki ziren esparruak bonbardatu ondoren, azkenean Aljeriako errefuxiatu-esparruetan amaituko zuten.
1976ko otsailaren 26an, Espainiako azken soldaduek Mendebaldeko Sahara utzi zuten.

 

• 1884. Bonelliren espedizioa eta abenduaren 24ko dekretua. Horren bidez Espainiak Juby lurmuturraren eta Cabo Blancoren arteko lurrak protektoratupean hartzen ditu.
• 1885-2-26. Berlingo Konferentziaren amaiera, Afrika Europako potentzien artean banatzen duena. Espainiak Marokoko iparraldeko eta hegoaldeko protektoratuak lortzen ditu, baita Saguía el Hamra eta Río de Oro eskualdeak ere.
• 1890-1904 Nazioarteko hainbat itun eta akordioren ondorioz, Mendebaldeko Saharako muga modernoak ezarri ziren.
• 1934. Espainiak benetako finkatze-mugimendua hasi zuen barnealdean. Urte horretan, goarnizio iraunkorrak ezarri zituen hainbat tokitan, besteak beste, Smaran eta Aaiunen.
• 1940 Aaiun Espainiako Saharako hiriburu izendatua.
• 1956. Marokoren independentzia.
• 1957-58. Ifni-Saharako Gerra. Urtebete baino gehiagoko matxinaden eta liskarren ondoren, 1958an Marokoko eta Saharako independentistek Askapenerako Armada osatu zuten, eta azkenean tropa franko-espainiarrek desegin zuten.
• 1958-1-14. Sahara Español izeneko Espainiako probintzia bihurtu zen.
• 1958-4-1. Angra de Cintrako akordioaren bidez, Espainiak Draa ibaiaren eta 27º 40′ paraleloaren arteko lurraldeak entregatzen dizkio Marokori, Sidi Ifni izan ezik.
• 1960. Deskolonizazioari buruzko NBEren 1514 Ebazpena
• 1962. INIk Saharako Meatzaritza Enpresa Nazionala sortu zuen, gero Fos-BuCraa, 1947an Bu-Craa inguruan aurkitutako fosfatoak ustiatzeko asmoz.
• 1963. NBEko Deskolonizazio Batzordeak Mendebaldeko Sahara Lurralde Ez-autonomo izendatu zuen.
• 1965. NBEk Espainiari egindako lehen eskaera, deskolonizazio-prozesua has dezan.
• 1967. Espainiak Sahararen autodeterminazioaren aldeko botoa eman zuen NBEn
• 1969. NBEren presioei begira, Espainiak Fezeko ituna sinatu zuen Marokorekin, eta Ifniko jabetza entregatu zuen arrantza-akordio baten truke.
• 1970. Zemlako gertaerak. Basiriren desagerpena eta hilketa (Mohamed Bachir Uld Sidi Brahim), Sahara Askatzeko Erakunde Aurreratuaren sortzailea, Askapen Mugimendua bezala ezagunagoa.
• 1973-5-10. Saguía el Hamra eta Río de Oro herri-frontea (Frente POLISARIO) sortu zen Zueraten (Mauritania). Bere lehen Idazkari Nagusia Brahim Ghali izango da, nahiz eta lidergoa beti bere inspiratzaile eta ideologo El Uali Mustafa Sayedena izan.
• 1973-05-20. ELPSren (Saharar Herriaren Askapenerako Armada) F. POLISARIOren beso armatua, lehen eraso armatua EL JANGAko postu militar espainiarraren kontra.
• 1974. eta 1976. urteen artean hainbat gertaera izan ziren gatazkaren berehalako igarobidean erabakigarriak.

1974

• Hassan II.a erregeak eraso diplomatiko eta propagandistiko gogorra egin zuen lurraldea anexionatzeko, Frantziaren eta Marokoko alderdi politiko guztien babesa lortuz.
• Juan Carlos Borboikoa printzea H. Kissingerrekin negoziatzen du lurraldea Marokoren esku uzteko, AEBk Francoren oinordeko gisa emandako laguntzaren truke.
• POLISARIOaren erasoak areagotu egiten dira Mendebaldeko Saharako geografia osoan.
• Urte hasieran, Espainiako gobernuak PUNS (Saharako Batasun Nazionalaren Alderdia, lehen Alderdi Iraultzaile Progresiboa) sortzea bultzatu zuen.
• Maiatzean autonomia-estatutu bat egiten da, Saharako Lurraldearen Estatutua, baina azkenean ez da martxan jarriko Marokoren presioen ondorioz.
• Abuztuaren 20an, Espainiako Gobernuak Idazkari Nagusiari bidalitako gutunean adierazi zuen “1975eko lehen sei hilabeteetan NBEren babespean eta bermepean egingo duela erreferenduma”, eta “beharrezko neurriak
• hartuko dituela lurraldeko biztanle autoktonoek erabaki askerako eskubidea balia dezaten”.
  Erantzun gisa, irailean, Hassan II.ak Espainiari eta Mauritaniari Nazioarteko Justizia Auzitegira (ICJ) jotzea proposatu zien, Mendebaldeko Sahara res nullius ote zen edo Espainia iritsi zenean Marokoren subiranotasunaren mende ote zegoen erabakitzeko.

1975

• Maiatza-ekaina. NBEren misioak Madril, Mendebaldeko Sahara, Maroko, Aljeria eta Mauritania bisitatuko ditu. POLISARIOak lurraldean gehiengoa duela jakinarazteko aprobetxatzen du.
• Urriaren 13an. Batzorde bisitariaren txostena: Batzar Nagusiak deskolonizazioa erraztu behar du; potentzia administratzaileak lankidetzan jardun behar du; biztanleria independentziaren alde dago gehienbat; Fronte POLISARIOA lurraldean nagusi den indar politikoa dela dirudi; NBEren presentziak prozesu baketsu batean lagun dezake.
• Urriak 16. ICJk Saharari buruzko irizpena eman du:
  “Espainiaren kolonizazioaren garaian, Mendebaldeko Sahara ez zen “Terra nullius”, bertan bizi baitziren Chiujsek sozialki eta politikoki antolatutako populazioak, haiek ordezkatzeko gai zirenak. “eta ziurtatzen du”…Auzitegiari emandako materialek eta informazioek ez dute inolako lurralde-subiranotasunik ezartzen Mendebaldeko Saharako Lurraldearen, alde batetik, eta Marokoko Erresumaren edo Mauritaniako multzoaren artean, bestetik. Hortaz, Auzitegiak ez du egiaztatu 1514 (XV) ebazpenaren aplikazioa alda dezakeen halako lotura juridikorik Mendebaldeko Sahararen deskolonizazioari dagokionez, eta, bereziki, autodeterminazioaren printzipioa lurraldeko biztanleen borondatearen adierazpen aske eta benetakoaren bidez aplikatzeari dagokionez “.
• Urriak 16 (18:30). Hassan II.a Marokoko herriari zuzendu zaio “Gure eskubidea gailendu da” (…) eta “gure Sahara berreskuratzea besterik ez zaigu geratzen, ateak legez ireki baitzaizkigu (…) 350.000 marokoarrek parte hartuko duten martxa baketsu baten bidez”. Hori da MARTXA BERDEA izenarekin ezagutuko dena.
• Urriak 23. Segurtasun Kontseiluaren 377. ebazpenak Sahararen gaian sartzen du, Frantziak eskatuta, Gutunaren 33. art. (alderdien arteko eztabaida modu baketsuan konpontzea).
• Urriak 29. Mauritania Espainiaren eta Marokoren arteko negoziazioetan sartu da
• Urriak 30. Marokoko indar armatuak lurraldearen ekialdean sartzen dira, eta Espainiako eta POLISARIOaren tropekin borrokak izaten dira.
• Urriak 31. Juan Carlos Borboikoak Aaiunen honakoa adierazi zuen: “Espainiak bere konpromisoak beteko ditu eta bakea mantentzen saiatuko da (…). Saharar biztanleria zibilaren eskubideak ere babestu nahi ditugu, munduan eta historian dugun misioak hala eskatzen baitigu.
• Azaroak 3. Saharatik Espainiako biztanleria zibilaren nahitaezko ebakuazioa hasten da. (Enara operazioa) Espainiak hainbat km minatutako defentsa-lerroa ezartzen du mugaren barruan.
• Azaroak 6. 350.000 marokoar Saharako mugarantz doaz, Marokoko eta Ameriketako Estatu Batuetako banderak eta erregearen erretratuak eta Koranaren aleak jasota. Martxa Marokoko indar armatuen ibilgailuek eta tropek inguratzen dute.
• Azaroak 9. Hassan II.ak martxa berdea bertan behera uzteko agindu du, Espainiak lurraldea entregatzeko negoziatuko duen bermea jaso ondoren. Milaka sahararrek hiriak utzi eta basamortuko urruneko eremuetan babesten dira.
• Azaroak 11. Kurt Waldheim Idazkari Nagusiak bere konponbide plana proposatzen du: Espainiak lurraldetik erretiratuko dela iragarriko luke eta administrazioa NBEren esku utziko luke behin-behinean, autodeterminazio erreferenduma antola dezan.
• Azaroak 14.Negoziazioak Madrilgo Hiruko Hitzarmenekin amaitu dira: Espainiak amaitutzat ematen ditu potentzia administratzaile gisa dituen erantzukizunak, eta aldi baterako administrazio bat sortzen da Marokorekin eta Mauritaniarekin, eskumenen eskualdatzea kudeatzeko. Espainia 1976ko otsailaren 28a baino lehen erretiratuko da behin betiko
• Azaroak 19. Juan Carlos Borboikoak Sahara deskolonizatzeko 40/1975 Legea sinatu du.
• Azaroak 28. Yemaako 102 kideetatik 67k Yemaa bera desegitea aldarrikatzen dute. Marokoko indar armatuek Smara okupatu dute.
• Abenduak 9. Hassan II.ak hartu zuen Juan Carlos. Marokoko lehen tropak Aaiunera iritsi zen.
• Abenduaren 11. Marokoko tropek Aaiun hartu zuten.
• Abenduak 20. Mauritaniako tropek Güera eta Tichla hiriak hartzen dituzte hegoaldean. CICRren arabera, 40.000 pertsonek osatzen dute sahararren ekialderanzko exodoa.

1976-1990 GERRA

• Urtarrilaren 11. Marokoko indar armatuek Dajla inbaditzen dute
• 1976ko otsaila. Marokoko hegazkinek Um Draiga eta Guelta Zemmur zonaldeetan NAPALMekin eta fosforo zuriarekin desplazatutako sahararren kanpamentuak bonbardatu zituzten.
• Sahara askatzeko herri armadak arrakastaz egin die aurre Mauritaniako armadari Ausserden eta marokoarrari iparraldean. Mauritaniaren (Zuerat-Nuadibu meatze-trena) eta marokoarren (Bu Craa meategiak eta fosfato-zinta) interes ekonomikoei eraso egiten die.
• Tindufeko eremuan 100.000 errefuxiatu baino gehiago daude
  Otsailak 27. Espainia behin betiko erretiratu ondoren, POLISARIO Fronteak Mendebaldeko Sahararen independentzia eta Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoaren sorrera aldarrikatu zituen Bir Lehlun. Bitartean, Aaiunen, Marokoren interesen neurrira berreratutako Yemaa batek lurraldea Marokon integratzearen aldeko botoa ematen du.
• Apirilak 14: Marokok eta Mauritaniak lurraldeko administrazioa banatu zuten
• Ekainak 9. El Uali hil zen, Mauritaniako hiriburu Nouakchotten aurkako eraso batean.
• 1979ko abuztua. Nouakchotteko bigarren setioa. Aljerren Mauritaniaren eta SEADen artean su-etena sinatzeko eta amore emateko eskaera.

• Sahara askatzeko herri armadaren Huari Bumedian erasoaldia: 1979ko urtarriletik 1984ko urrira:
• POLISARIOak El Aaiún, Tan-Tan, Assa, Smara, Mahbes… erasotu zituen. Uarziz ibaiko borrokak. Harresien estrategiaren hasiera.
• 1980. Marokok lotsaren harresia eraikitzen hasi zen. Lehenengo horma, Triangelu erabilgarria izenekoa, 1980ko abuztuaren eta 1982ko maiatzaren artean eraiki zen. Bi zatitan eraikia, Uarziz inguruaren eta Bojador hegoaldearen artean, Maroko hegoaldean Sahara askatzeko herri armadaren erasoak gelditzea eta Marokoren interes politiko eta ekonomikoentzako enklabe estrategikoak babestea zuen helburu: Smara, El Aaiún eta Bu-Craá.
  1980 – 7- 16. SEADek formalki eskatu zuen ABEean sartzea.
• 1982, otsaila. SEADen onarpena eta Marokoren erretiratzea ABEetik
• 1984, azaroa:Marokoko ABE formalki utzi zuen.
• 1985-7tik 1988- 8ra. ABEaren eta NBEren saiaketa bateratua, bi aldeei Akordio Plan bat aurkezteko. Planaren bi aldeek onartu izanak F. POLISARIOren alde bakarreko su-etena ekarri zuen.
• 1987ko apirila, hormaren azken zatiaren eraikuntzaren amaiera
• 1988ko urria, Hector Gross Espiell (Uruguai) Idazkari Nagusiaren lehen mandatari berezia Mendebaldeko Sahararen auzirako.
• 1989 – Su-etenaren ondoren eta NBEren pasibotasunaren aurrean, Sahara askatzeko herri armadak erasoaldi handia egin zuen Guelta Zemmur eta Amgalan.
• 1990 – 6 – 27. NBEren 658/1990 ebazpenak oniritzia eman zion SG S21360 txostenean jasotako Konponbide Planari.
• 1990 – 6 – 27. NBEren 658/1990 ebazpenak oniritzia eman zion SG S21360 txostenean jasotako Konponbide Planari.

1990eko ekainaren 27an, Segurtasun Kontseiluak 658/1990 Ebazpenean oniritzia eman zion SG S21360 txostenean jasotako Konponketa Planari.
1991ko apirilaren 29an, Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluak, 690 ebazpenean, erreferendumerako misioa ezartzea erabaki zuen (MINURSO, Nazio Batuen Mendebaldeko Saharako Erreferendumerako Misioa), urte horretan bertan lurraldean hedatu zena, zeinaren helburua, kontsulta prestatzeaz gain, su-etena gainbegiratzea den. Kontsulta 1992rako aurreikusita zegoen arren, ez zen egin, Marokok Plana sistematikoki oztopatu zuelako. Laurogeita hamarreko hamarkada erreferendumerako errolda bat egiteko saiakeren artean igaro zen, bi aldeen arteko desadostasun etengabeen artean. Bitartean, Marokoko Hassan II.ak Mendebaldeko Sahara marokoarren pareko izango zien probintzietan banatzea agindu zuen.

1999an, lehen hautesle-errolda argitaratu zen (86.000 boto-emaile baino gehiago).
2000ko urtarrilean errolda berria osatu zen, baina, berriro ere, Marokok errolda ez onartzeak eragotzi zuen erreferenduma egitea. Urte horretan, Marokok Mendebaldeko Saharari nolabaiteko autonomia emateko Fronte Polisarioarekin negoziatzeko asmoa agertu zuen, baina edozein erreferendumi ateak itxiz. 2003ko urtarrilean, NBEren ordezkari bereziak, James Baker AEBetako estatu-idazkari ohiak, bi aldeetako ordezkariekin hitz egin zuen, eta programa bat (Baker II Plana) proposatu zien. Programa horrek Mendebaldeko Sahararen autonomia zabala jasotzen zuen Marokon, lau urteko epean lurraldearen azken estatusari buruzko erreferenduma egin aurretik. Marokok eta F. POLISARIOk proposamena baztertu zuten martxoan. Hala ere, Fronte Polisarioak iritziz aldatu zuen uztailean, eta plana onartu zuen. Ez, ordea, Marokok, Sahararen marokoartasunari eutsi eta independentziaren aldeko aukera erabat baztertzen baitzuen. Bere onarpena bultzatzeko, erreferendumaren hautabideen artean autonomia zabal baten aukera sartzea onartu zen. MINURSOren agintaldia luzatu egin zen (2004ko urriaren 28ko 1570 Ebazpenean, Segurtasun Kontseiluak MINURSOren agintaldia 2005eko apirilaren 30era arte luzatu zuen), baina orain arte ez da inolako konponbiderik lortu, eta, jakina, ez da inolako kontsultarik egin. Bitartean, saharar errefuxiatuak Aljeriako basamortuan geratu ziren, batez ere Tinduf probintziako kanpamenduetan.

Lurralde okupatuetako bizimodua okupazio militarrak eta bertako biztanleriak jasaten duen terrore eta diskriminazio etnikoaren erregimenak markatzen dute. Marokok okupatu zuenetik gaur egunera arte, eskubideen urraketek imajina daitezkeen kategoria guztiak hartzen dituzte: biztanleria zibilaren aurkako bonbardaketak, hilketak, torturak, bortxazko desagertzeak, legez kanpoko atxiloketak, epaiketa sumarioak… Hori guztia lurraldearen blokeo militar eta mediatikoak ematen duen zigorgabetasunarekin. Ikerketa independenteak edo behaketa-bisita hutsak eta komunikabide independenteak sistematikoki eragozten edo erreprimitzen dira, Europako Parlamentua edo Human Rights Watch bezalako nazioarteko instituzio edo erakundeenak barne.

2005ean, sahararrek independentziaren Intifada abiarazi zuten, eta Mendebaldeko Saharako hirigune nagusiak Marokoren okupazioaren aurkako protesta larrien agertoki bihurtu ziren. 2005eko maiatzaren 25ean, Marokoko poliziak independentziaren eta Fronte Polisarioaren aldeko manifestazio baketsua desegin zuen.
Independentziaren intifada erresistentzia zibil baketsuaren eredu bat da, eta horren adierazgarririk handiena Gdeim Izikeko kanpamentua izan zen, El Aaiun kanpoaldean egindako jaima-kontzentrazio bat, zeinak 20000 pertsona baino gehiago bildu zituen urriaren 10etik 2010eko azaroaren 8an odolez eta suz desegin zuten arte. Nazioarteko analista batzuentzat, Noam Chomsky kasu, udaberri arabiarra deiturikoaren berehalako aurrekaritzat har daiteke.
Gdeim Izik-eko gertaerek nolabaiteko bira ematen dute sahararren erresistentzia-borrokan, eta protagonismo handiagoa dute gazteek, aktibismoak, komunikabideek eta sare sozialek, informazio-blokeoa hausten eta sahararren kausa zabaltzen saiatzeko, baina haien izaera zibil eta baketsuari uko egin gabe.

2015az geroztik, POLISARIO Fronteak behin baino gehiagotan ohartarazi zion NBEri Marokoren posizioarekiko zuen eragingarritasunik ezaz eta faboritismoaz, eta beretzat gorde zuen askapen-mugimendu gisa dagokion eskubidea, autodeterminazio-eskubidea gauzatzeko baliabide guztiak erabiltzeko eskubidea, ekintza armatua barne.

2020ko azaroaren 14an, Brahim Galik, Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoko (SEAD) presidenteak, Marokorekin 1991n izandako su-etena hautsitzat jotzen zutela iragarri zuen, eta gerra egoera deklaratu zuen, aurreko egunetan Marokoko armadak Guergueraten, SEADen hegoaldeko muturrean, egin zituen mugimenduen ondoren, hiru aste lehenagotik saharar manifestariek egiten ari ziren protesta baketsuari amaiera emateko. Manifestariek Guerguerateko muga pasabidea, legez kanpokoa Fronte Polisarioaren arabera, ixtea eskatzen zuten, eta NBEk 1988an Mendebaldeko Sahararako autodeterminazio erreferenduma egiteko konpromisoa betetzea.

SEADa mundu osoko 85 herrialdek onartzen dute ofizialki, erbesteak ezartzen dituen bizi-baldintza eskasak gorabehera; askatasun eta gizarte-babes handia du.
Baina gaur egun herri bat dugu, sahararra, bere lurrarekiko eskubide guztia kenduta, eta ia 50 urte daramatza erbestean. Lurraldean mantendu diren biztanleek era guztietako giza eskubideen urraketak jasaten dituzte, blokeo militar eta mediatikoak ematen duen zigorgabetasunaren babesean.
Hori guztia gertatzen da nazioartearen isiltasunaren ondorioz, gatazkari buruzko konpromiso eta ebazpenen urraketa sistematikoaren aurrean eta Marokok Frantzia eta Espainia bezalako herrialdeetatik jasotzen duen baldintzarik gabeko babes ekonomiko eta politikoaren aurrean.
Bitartean, errefuxiatutako sahararrek bizi-baldintza penagarriak jasan behar dituzte, eta lurralde okupatuetan bizi direnek egunero jasaten dituzte torturak, bortxazko desagerpenak, oinarrizko eskubideen urraketa oro eta benetako genozidioa den diskriminazio etnikoa.
Noiz arte?

• 2020 – 11 – 13. Marokoko indar armatuak Guerguerat inguruan sartu dira, non zibil sahararrek kamioiak igarotzea oztopatzen zuten, legez kanpokotzat jotzen duten igarobide hori salatzeko.
• 2020 – 11 – 14. F. POLISARIOk su-etenarekiko konpromisoa hautsitzat jo duela adierazi du, Marokoren erasoa haren haustura larritzat jo baitu.
• 2020 – 12 – 10. Donald Trump AEBko presidenteak, agintaldiaren amaieran, adierazi du bere herrialdeak onartzen duela Marokok Mendebaldeko Sahararen gainean egiten duen erreklamazioa. Horren truke,
• 2020ko abenduaren 22an, Marokok Israelgo estatua aitortzen du, eta biek harremanak normalizatzeko akordio bat sinatzen dute.
• 2021 – 4 – 18. Brahim Gali Logroñon sartzen dute COVID19ko tratamendua jasotzeko, eta horrek krisi luzea eragingo du Marokoren eta Espainiaren artean.
• 2021eko uztaila. J.M. Albaresek A. González Layaren lekua hartu du Atzerri Ministerioan, Maroko eta Espainiako eskuina pozik uzteko.
• 2021- 9 – 29. Europar Batasuneko Auzitegi Orokorrak, 2 epaitan, Mendebaldeko Sahara barne hartzen zuten nekazaritza eta arrantzako EB-Maroko akordio berrien deuseztasuna ebatzi zuen.
• 2022 – 3 – 18. MAP agentziak Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidenteak Mohamed VI.ari bidalitako gutun baten berri eman du. Gutun horren arabera, Marokok Mendebaldeko Sahararako duen autonomia-plana da “gatazka hau ebazteko oinarririk serioena, sinesgarriena eta errealistena”.
• 2022 – 4 – 10. POLISARIO Fronteak Espainiako gobernuarekiko harremanak eten zituen.
• 2022 – 9 – 22. Giza Eskubideen eta Herrien Afrikako Gorteak SEADen independentzia berresten du eta oraindik egiteke dagoen lurraldearen deskolonizazio osoa eskatzen du.
• 2022 – 10 – 12. Brahim Gali Presidenteak, aurreko aldietan SEADek egindako abusuen biktimei ordaina emateko prozesu bat iragarri du.
• 2023 – 1 – 19. Europako Parlamentuan Maroko Qatargate inguruan giza eskubideak urratzeagatik gaitzesteko lehen ebazpena. PSOEk aurka bozkatu zuen.
• 2023 – 2 – 1 eta 2. Espainia eta Marokoren arteko Goi Mailako Bilerak bi herrialdeen arteko harremanak berritu ditu Rabaten, nahiz eta erregea, Mohamed VI.a ez egon bertan. Espainiako ordezkaritzak Pedro Sanchez du buru, baina bertan ez dira izan Unidas Podemoseko ministerioak.
• 2023 – 7 – 17. MAPek zabaldu du Israelek onartzen duela Marokok Mendebaldeko Sahararen gainean duen subiranotasuna.
• 2023 – 11 – 20. PSOEren eta Sumarren arteko koalizio-gobernu berriak, uztaileko hauteskundeen ondoren, bere ibilbidea hasi du, presidenteak aurreko legegintzaldian Saharari buruz izandako jarrera atzera bota gabe.
• 2023 -12 – 13. J.M. Albares Atzerri ministroak gobernu berriaren lehen bisita ofiziala egin zuen Marokora.

Noiz arte?